Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης: «Ο άγιος των ελληνικών γραμμάτων»

Εκατό χρόνια από τον θάνατό του

Στις 3 Ιανουαρίου 2011, συμπληρώθηκαν εκατό χρόνια από τον θάνατο του μέγιστου 'Ελληνα πεζογράφου Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Του μάγου της Σκιάθου, ο οποίος παρήγαγε μιαν εξαιρετικά περίτεχνη λογοτεχνία, που τις περισσότερες φορές αγγίζει την καθαρή ποίηση, το παραλήρημα και την παράδοξη αφήγηση.

Η επετειακή συγκυρία, της συμπλήρωσης των εκατόν χρόνων από τον θάνατο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, αποτελεί την ευκαιρία για εμάς να ενισχύσουμε, κυρίως, το αναγνωστικό, αλλά και το φιλολογικό ενδιαφέρον μας προς το έργο του, ως ελάχιστο λιβάνι στη μνήμη του. Κυρίως, όμως, «στη τύχη που μας αξίωσε να κατοικούμε την ίδια μ’ αυτόν γλώσσα», όπως αναφέρει ο συγγραφέας Κώστας Ακριβός στην εισαγωγή τού βιβλίου του «Να είχεν ο έρωτας σαΐτες!», στο οποίο φιλοξενούνται επτά ερωτικά διηγήματα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη.

Κι όμως, ο «Κοσμοκαλόγερος», ο Έλληνας Ντοστογιέφσκι, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, δεν είδε κανένα βιβλίο τυπωμένο με το όνομά του. Βίωσε, σε ολόκληρη τη ζωή του, την οικονομική ανέχεια, με μοναδικό «καταφύγιο» την πένα του, την Ορθοδοξία («Τὸ ἐπ᾿ ἐμοί, ἐνόσῳ ζῶ καὶ ἀναπνέω καὶ σοφρονῶ, δὲν θὰ παύσω πάντοτε, νὰ ὑμνῶ μετὰ λατρείας τὸν Χριστόν μου») και -στα τελευταία στάδια της ζωής του- τον … αλκοολισμό. Όπως, ο ίδιος γράφει στον πατέρα του  «με 6.000 δραχμάς διετηρήθην εγώ εις τας Αθήνας επί δέκα έτη, πότε νηστικός και πότε χορτάτος. Αυτή είναι η αλήθεια. Συνεχής και μόνιμος εργασία δεν ευρέθη δι’ εμέ... Ας μείνωμεν εις την έντιμον πενίαν μας διά να μας βοηθή και ο Θεός». Χαρακτηριστικό παράδειγμα της σχέσης του με τα χρήματα είναι το περιστατικό, που αναφέρει ο Παύλος Νιρβάνας, κατά το οποίο όταν ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης ξεκίνησε τη συνεργασία του με την εφημερίδα "Το Άστυ", ο διευθυντής τού προσέφερε μισθό εκατόν πενήντα δραχμές. Η απάντηση του Παπαδιαμάντη ήταν μοναδική: «Πολλές είναι εκατόν πενήντα. Με φτάνουνε εκατό».

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης κράτησε αποστάσεις από τις καθωσπρέπει κοινωνικές υποχρεώσεις. Προτίμησε τη συναναστροφή με τους απλούς, ταπεινούς και βασανισμένους ανθρώπους στο καπηλειό της γειτονιάς. Αυτούς, δηλαδή, που αποτέλεσαν τους ήρωες των διηγημάτων του. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι στους εορτασμούς για τα εικοσιπέντε χρόνια της παρουσίας του στα ελληνικά γράμματα, από τον Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσός» υπό την προστασία της πριγκίπισσας Μαρίας Βοναπάρτη, ο ίδιος επέλεξε να απουσιάζει από την τιμητική εκδήλωση...

Ο «μαγεμένος» Ελύτης συνοψίζει την αληθινή μαγεία του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη στο εξής: «Δε ζητά να τεντώσει τα νεύρα μας, να σείσει πύργους και να επικαλεστεί τέρατα. Οι νύχτες του, ελαφρές σαν το γιασεμί, ακόμη κι όταν περιέχουν τρικυμίες, πέφτουν επάνω στην ψυχή μας σαν μεγάλες πεταλούδες που αλλάζουν ολοένα θέση, αφήνοντας μια στιγμή να δούμε στα διάκενα τη χρυσή παραλία όπου θα μπορούσαμε να ‘χαμε περπατήσει χωρίς βάρος, χωρίς αμαρτία. Είναι εκεί που βρίσκεται το μεγάλο μυστικό, αυτό το «θα μπορούσαμε» είναι ο οίακας που δε γίνεται να γυρίσει, μόνο μας αφήνει το χέρι μετέωρο ανάμεσα πίκρα και γοητεία, προσδοκώμενο και άφταστο. Σα να ‘χανε ποτέ τελειωμό τα πάθια και οι καημοί του κόσμου».

Ο ανεξάντλητος ζωγράφος των ψυχών των ταλαιπωρημένων ανθρώπων, ο ανυπέρβλητος τεχνίτης της Ελληνικής Γλώσσας, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, έζησε μόνος και απένταρος, αλλά προσέφερε ανεκτίμητης αξίας έργο, που θα συντροφεύει ανά τους αιώνες όσους επιλέγουν να τον εξερευνήσουν. Όποια και να είναι η διάθεση του αναγνώστη, μπορεί να βρει «καταφύγιο» στον κοινωνικό Παπαδιαμάντη, αυτόν που στηλιτεύει την αδικία, τους πολιτικάντηδες, την παραδοσιακή θέση της γυναίκας που την «πουλάνε» μέσω του γάμου, ή τον χιουμορίστα Παπαδιαμάντη, με την ειρωνεία και τον σαρκασμό για να υποβάλλει σε οξύτατη κριτική πολλές καταστάσεις της εποχής του, ή ακόμα τον ερωτικό Παπαδιαμάντη, με τις ποιητικές, αισθησιακές εικόνες των αβάσταχτων ερώτων, ή, γιατί όχι, τον ποιητή Παπαδιαμάντη, με τη μαγεία των λέξεων και των φράσεων που χρησιμοποιεί.