Νομολογία του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης για θαλάσσιες συνοριακές διαφορές

Κατά τις διαβουλεύσεις για τη σύναψη της Σύμβασης για το δίκαιο της Θάλασσας (ΣΔΘ) διαμορφώθηκαν δύο παρατάξεις, όσον αφορά στην οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών. Η μια παράταξη, στην οποία συμπεριλαμβανόταν και η Ελλάδα, υποστήριζε ότι πρέπει να καθιερωθεί η αρχή της μέσης γραμμής, ενώ η άλλη παράταξη, στην οποία συμπεριλαμβανόταν και η Τουρκία, υποστήριζε την καθιέρωση της αρχής της ευθυδικίας - επιείκειας. Τελικώς, τόσο για την υφαλοκρηπίδα (άρθρο 83 της ΣΔΘ) όσο και για την ΑΟΖ (άρθρο 74 της ΣΔΘ) υιοθετήθηκε ενιαία διατύπωση ότι «η οριοθέτηση … πρέπει να πραγματοποιείται με συμφωνία που θα συνάπτεται με βάση το διεθνές δίκαιο, όπως αναφέρεται στο άρθρο 38 του Καταστατικού του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης (ΔΔΧ) προς το σκοπό της επίτευξης δίκαιης λύσης». Σημειώνεται, εδώ, ότι το άρθρο 38 του Καταστατικού του ΔΔΧ ορίζει πως το ΔΔΧ εκδικάζει συμφώνως προς το διεθνές δίκαιο, εφαρμόζοντας τις διεθνείς συμβάσεις, τα διεθνή έθιμα, τις γενικές αρχές του δικαίου, καθώς και τις (προηγούμενες) δικαστικές αποφάσεις και διδασκαλίες των διακεκριμένων δημοσιολόγων, χωρίς όμως να θίγεται η εξουσία του ΔΔΧ να δικάζει «κατά το ορθόν και το ίσον». Θα πρέπει, όμως, να τονιστεί πως όταν τα διεθνή δικαστήρια επιλαμβάνονται μιας διαφοράς με σκοπό την επίτευξη «δίκαιης λύσης», αυτό δεν σημαίνει ότι μπορούν να παραμερίζουν τους ισχύοντες κανόνες του διεθνούς δικαίου.

Στην Υπόθεση της υφαλοκρηπίδας της Βόρειας Θάλασσας (1969) το ΔΔΧ ασχολήθηκε με την ερμηνεία του άρθρου 6 της Σύμβασης της Γενεύης του 1958, το οποίο όριζε ότι αν δεν υπάρχει συμφωνία και αν δεν δικαιολογείται άλλη οριοθετική γραμμή λόγω «ειδικών περιστάσεων», τότε η οριοθετική γραμμή θεωρείται η μέση γραμμή. Το ΔΔΧ εξέτασε κατά πόσο το περιεχόμενο του συγκεκριμένου άρθρου αποτελεί εθιμικό κανόνα και ποιο είναι το περιεχόμενο της έννοιας «ειδικές περιστάσεις» που επιτρέπουν οριοθέτηση άλλη από αυτή της μέσης γραμμής. Το ΔΔΧ, αν και θεώρησε ότι το εν λόγω άρθρο δεν αποτελεί εθιμικό κανόνα, εν τούτοις, ως προς τα κράτη των οποίων οι ακτές είναι αντικριστές, αποφάνθηκε ότι η μέση γραμμή αποτελεί τον μόνο τρόπο οριοθέτησης. Ως προς τις «ειδικές περιστάσεις», που επικαλείται συχνά η Τουρκία στις διεκδικήσεις της στο Αιγαίο, το ΔΔΧ θεώρησε ότι αποτελούν τέτοιες οι νησίδες, οι βράχοι και οι ελαφρές προεξοχές της ακτής. Εξ αντιδιαστολής, τα νησιά δεν αποτελούν «ειδικές περιστάσεις» που να επιτρέπουν διαφορετική οριοθέτηση από τη μέση γραμμή. Όμως, σε αυτή την υπόθεση το ΔΔΧ έδωσε μεγάλη σημασία στο ότι η υφαλοκρηπίδα αποτελεί «φυσική προέκταση» της ηπειρωτικής ακτής, κάτι που επίσης επικαλείται η Τουρκία ως νομιμοποιητική βάση των διεκδικήσεών της στο Αιγαίο.

Στην Υπόθεση της υφαλοκρηπίδας Τυνησίας και Λιβύης (1982) το ΔΔΧ, ακολουθώντας τις «νεότερες αποδεκτές τάσεις» στο δίκαιο της θάλασσας όπως προνοούσε το συνυποσχετικό των δύο χωρών, ανέτρεψε την απόφαση για τη Βόρεια Θάλασσας του 1969 και απέρριψε το κριτήριο της «φυσικής προέκτασης» ως καθοριστικό στοιχείο στην οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας. Το ΔΔΧ δεν δέχθηκε την άποψη της Λιβύης ότι τα νησιά Τζέρμπα και Κερνάχ της Τυνησίας δεν θα έπρεπε να ληφθούν υπόψη, εν τούτοις, στο γενικό πλαίσιο της απόφασης που έλαβε και του ενδεικτικού χάρτη που διαμόρφωσε, βρέθηκε πλησιέστερα στις θέσεις της Λιβύης, καταδεικνύοντας για ακόμα μια φορά ότι τείνει να εξισορροπεί τις εκατέρωθεν απαιτήσεις.

Στην Υπόθεση της θαλάσσιας οριοθέτησης και των εδαφικών ζητημάτων Κατάρ και Μπαχρέιν (2001) το ΔΔΧ ξεκαθαρίζει ότι νησί είναι αυτό που καθορίζεται στο άρθρο 121 της ΣΔΘ και εφόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις που θέτει το εν λόγω άρθρο, τότε το νησί αυτό έχει αιγιαλίτιδα ζώνη, υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Ως προς τη μέθοδο της οριοθέτησης, το ΔΔΧ ξεκίνησε από τη μέση γραμμή και στη συνέχεια έλαβε υπόψη ειδικές περιστάσεις για να κάνει προσαρμογές και διορθωτικές κινήσεις επί της οριοθετικής γραμμής, ώστε να ανταποκρίνεται στην έννοια της επιείκειας - ευθυδικίας. Αυτή φαίνεται να είναι και η τεχνική στην οποία, μετά από πολλές ταλαντεύσεις, καταλήγει να εφαρμόζει πλέον το ΔΔΧ.

Έτσι, λοιπόν, το ΔΔΧ δημιούργησε σταδιακά ένα νομολογιακό κεκτημένο τριών σταδίων, ως προς την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ, είτε πρόκειται για ηπειρωτικό κράτος είτε για «κατοικήσιμο» νησί: α) χάραξη προσωρινής γραμμής ίσης απόστασης, β) ενδεχομένως προσαρμογή της γραμμής αυτής, αν γίνουν δεκτές συντρέχουσες περιστάσεις, γ) τεστ δυσαναλογίας μεταξύ μήκους ακτογραμμής και θαλάσσιου χώρου που αποδίδεται σε κάθε διάδικο κράτος.