Η διάκριση των εξουσιών και ο ΠτΔ

Με αφορμή τη δημόσια παραδοχή του Προέδρου της Δημοκρατίας, κ. Νίκου Αναστασιάδη, σε ιδιωτικό τηλεοπτικό σταθμό ότι επενέβηκε ο ίδιος προσωπικά στη διαδικασία εκλογής Προέδρου της Βουλής των Αντιπροσώπων, προτείνοντας στο ΑΚΕΛ συνεργασία στη βάση της εκ περιτροπής Προεδρίας, θα ήταν χρήσιμο να κάνουμε μια ιστορική αναδρομή και αξιολογική προσέγγιση στην αρχή της διάκρισης των εξουσιών.

Πρώτος, ο Αριστοτέλης στα "Πολιτικά" θέτει το ζήτημα της διάκρισης των εξουσιών. Σύμφωνα, λοιπόν, με τον μεγάλο έλληνα φιλόσοφο σε κάθε πολίτευμα υπάρχουν τρία μόρια (σ. εξουσίες): «εν μεν τι το βουλευόμενον περί των κοινών, δεύτερο δε το περί τας αρχάς, τρίτον δε τι το δικάζον». 

Η διάκριση αυτή επικαιροποιείται κατά τη διάρκεια του Διαφωτισμού και της σταδιακής επικράτησης του κοινοβουλευτισμού και της δημοκρατίας, σε ΗΠΑ και Ευρώπη. Κύριοι εκφραστές της διάκρισης των εξουσιών κατά τον Διαφωτισμό υπήρξαν ο άγγλος Τζων Λοκ και ο γάλλος Μοντεσκιέ, οι οποίοι συναρτούσαν την ελευθερία των ατόμων με τη διάκριση των εξουσιών, αφού υποστήριζαν ότι αυτή (η ελευθερία) «δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί αν τα όργανα που ασκούν τις τρεις εξουσίες δεν ήταν διαφορετικά και πως η σύμπτωση σε ένα κρατικό όργανο νομοθετικών, διοικητικών και δικαστικών αρμοδιοτήτων οδηγεί με ιστορική βεβαιότητα στην αυθαιρεσία». Ο Μοντεσκιέ διαπίστωσε εγκαίρως και κατέγραψε στο μνημειώδες έργο του «Το Πνεύμα των Νόμων» ότι «κάθε άνθρωπος στον οποίο εκχωρείται εξουσία έχει την τάση να την καταχράται και να την επεκτείνει όσο μπορεί». Συνεπώς, η μόνη οδός για να σταματήσει (ή τουλάχιστον να περιοριστεί) η έμφυτη ροπή προς τον συγκεντρωτισμό, τον αυταρχισμό και την αυθαιρεσία, είναι η διάκριση των εξουσιών και η μεταξύ τους εξισορρόπηση, ώστε η μια να αναχαιτίζει την άλλη. Η ελευθερία, η δημοκρατία και το κράτος δικαίου διασφαλίζονται μόνο μέσα από τη λειτουργία των τριών εξουσιών ως «θεσμικών αντιβάρων», έτσι ώστε να μη μετατοπίζεται υπέρμετρα το κέντρο βάρους της λειτουργίας του πολιτικού συστήματος προς μια από αυτές. 

Η διάκριση των εξουσιών διατυπώθηκε σε συνταγματικό κείμενο, αρχικώς, στο Bill of Rights του Συντάγματος της Βιρτζίνια το 1776 και στη συνέχεια υιοθετήθηκε στο Σύνταγμα των ΗΠΑ το 1787. Το 1789 συμπεριλήφθηκε στη γαλλική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων των Ανθρώπου και του Πολίτη, στο άρθρο 16, αναφέροντας σχετικά ότι «στερείται παντελώς Συντάγματος η κοινωνία εκείνη στην οποία δεν διασφαλίζεται η προστασία των δικαιωμάτων και δεν προσδιορίζεται ο χωρισμός των εξουσιών». Στη συνέχεια επήλθε η καθολική καθιέρωση και αποτέλεσε θεμέλιο όλων των δημοκρατικών συνταγμάτων στην Ευρώπη. 

Βεβαίως, η διάκριση των εξουσιών δεν είναι απόλυτη, κυρίως, στις κοινοβουλευτικές δημοκρατίες, λόγω της εξάρτησης της εκάστοτε κυβέρνησης από τη βουλή και της επικάλυψης αρμοδιοτήτων. Αντίθετα, στην πιο απόλυτη και αυστηρότερη μορφή της παρατηρείται στις προεδρικές δημοκρατίες, όπως είναι η Κύπρος. Τόσο το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας όσο και σειρά δικαστικών αποφάσεων θεμελιώνουν με απόλυτο τρόπο τη διάκριση των εξουσιών. Συγκεκριμένα, σε απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου στην υπόθεση «Πρόεδρος της Δημοκρατίας εναντίον Βουλής», του 2001, αναφέρει ότι «αδιαμφισβήτητο είναι ότι το Κυπριακό Σύνταγμα θεμελιώνεται στη διάκριση των εξουσιών, αρχή η οποία περιορίζει αφενός την εξουσία στο πεδίο της αρμοδιότητάς της και αποκλείει, αφετέρου, την ανάληψη από μια εξουσία αρμοδιότητας άλλης εξουσίας ή την εισχώρηση μιας εξουσίας στο πεδίο λειτουργίας της άλλης». 

Η ομολογία του Προέδρου Αναστασιάδη φανερώνει πρωτοφανή «εισχώρηση» της εκτελεστικής εξουσίας στο πεδίο λειτουργίας της νομοθετικής εξουσίας και μάλιστα σε μια ύψιστης σημασίας εσωτερική διαδικασία, αυτήν της εκλογής του Προέδρου του Σώματος. Στο βωμό της όποιας προοπτικής στο Κυπριακό ή της οποιασδήποτε άλλης θεμιτής επιδίωξης, δεν μπορεί να παραβιάζεται το Σύνταγμα με τόσο κατάφωρο και προκλητικό τρόπο και δη από τον Ανώτατον Άρχοντα, ο οποίος αναλαμβάνοντας τα καθήκοντά του ορκίστηκε ενώπιον της Βουλής «πίστην και σεβασμόν εις το Σύνταγμα και στους συνάδοντας αυτώ νόμους». Εξάλλου, δεν θα πρέπει να διαφεύγει στον Πρόεδρο Αναστασιάδη ότι σημαντική παράμετρος της αρχής της διάκρισης των εξουσιών είναι ότι οι αρμοδιότητες των εξουσιών είναι ανάλογες με τις ευθύνες και το αντίστροφο.